Tổng sản phẩm quốc nội thường được viết tắt ngay cả trong tiết Việt là GDP, từ cụm từ đầy đủ tiếng Anh tương đương nghĩa: Gross Domestic Product, là một con số thống kê cho biết tổng mức thu nhập của toàn nền kinh tế quốc dân và tổng mức chi tiêu trên đầu ra của hàng hóa và dịch vụ. GDP là số đo về giá trị của hoạt động kinh tế quốc gia. Nói cách khác, GDP mô tả sự vận hành trơn tru của bộ máy kinh tế một đất nước. Các quốc gia có nền kinh tế và khoa học kinh tế phát triển như Hoa Kỳ và Tây Âu thường tính GDP cho từng quý. (Ví dụ, cơ quan chuyên trách việc này của Hoa Kỳ là Bureau of Economic Analysis - Văn phòng Phân tích Kinh tế; Cơ quan trực thuộc Bộ Thương Mại Hoa Kỳ, US Department of Commerce.)
Để tính GDP, người ta sử dụng rất nhiều các dữ liệu sơ cấp, được tập hợp từ các nguồn thống kê ổn định khác nhau. Mục tiêu của việc tính GDP là tập hợp các thông tin rời rạc lại thành một con số bằng thước đo tiền tệ, ví dụ Đồng Việt Nam (VNĐ) hay đô-la Mỹ (US Dollar) -- con số nói lên giá trị của tổng thể các hoạt động kinh tế của nền kinh tế trong một giai đoạn đã cho nào đó (quý, nửa năm hay một năm). Đây là các công việc vất vả và cần sự phối hợp nguồn lực xã hội lớn, dưới sự điều hành của cơ quan chuyên trách. Các số liệu GDP cũng đôi lúc không nhất quán, và trong nhiều trường hợp phải hiệu chỉnh.
Có hai cách xem xét số thống kê GDP. Một mặt, ta có thể xem GDP như là tổng mức thu nhập của tất cả mọi người dân trong một nền kinh tế. Mặt khác, ta xét GDP như tổng mức chi tiêu của nền kinh tế trên tổng đầu ra sản xuất trong năm về hàng hóa và dịch vụ. Cách nào cũng nhằm để đo hiệu suất vận hành của nền kinh tế bằng giá trị tiền tệ. Một nền kinh tế có GDP lớn cũng có nghĩa là có sản lượng đầu ra hàng hóa và dịch vụ lớn, và như vậy, nền kinh tế đó có thể thỏa mãn tốt hơn nhu cầu của các hộ gia đình, công ty và chính phủ.
Để có thể hiểu rõ và đầy đủ hơn về GDP, người ta buộc phải nghiên cứu cả khái niệm hạch toán thu nhập quốc dân, là một hệ thống hạch toán được sử dụng để thống kê-đo lường GDP cũng như một số thống kê kinh tế vĩ mô quan trọng khác.
Quy tắc tính toán GDP: Dựa trên khái niệm cơ sở, để tính GDP thực tế của một nền kinh tế phức tạp, chúng ta cần một định nghĩa GDP có độ chính xác cao hơn:
"GDP là giá trị thị trường của tổng cộng tất cả các loại hàng hóa và dịch vụ cuối cùng được sản xuất ra trong một nền kinh tế qua một giai đoạn nhất định."
Sự phức tạp của công việc tính GDP là do phải cộng tổng quá nhiều hàng hóa và dịch vụ cuối cùng sản xuất ra trong nền kinh tế. Chuối, cam, táo, xe ô-tô, dịch vụ cắt tóc, ngân hàng...
Nhưng nền kinh tế còn có cả những hàng hóa đã qua sử dụng (đồ cũ), ví dụ người sưu tầmđồng hồ Omega ở Hà Nội có thể bán một chiếc Omega cũ với giá 2000 đô-la Mỹ (hay 32 triệu VND vào cuối năm 2007), nhưng số tiền đó không được tính là một phần của GDP. GDP chỉ đo lường giá trị của hàng hóa và dịch vụ mới được sinh ra trong thời gian đó. Bán đồ cũ không được tính vào GDP.
Xử lý hàng hóa tồn kho chưa tiêu thụ ra sao? Giả sử ông chủ hàng bánh sử dụng nhân công sản xuất bánh. Ông phải trả lương, nhưng lại không bán được bánh. Giao dịch này ảnh hưởng GDP ra sao? Câu trả lời nằm ở tình trạng của lượng bánh chưa bán được. Chẳng hạn, bánh có thể bị hư hỏng. Trường hợp này, tổng mức chi tiêu bằng lương nhân công chính là lượng thua lỗ của ông chủ bánh. Nền kinh tế không nhận được thêm dù chỉ một xu GDP. Khi này giao dịch không gây tác động nào làm thay đổi GDP. Nhưng nếu giả sử bánh vẫn tốt, được đưa vào kho hàng để bán dần sau này, giao dịch được xử lý khác. Chủ công ty kinh doanh lương thực được giả định đã "mua" bánh của hàng bánh. Khi này thu nhập tăng lên, đồng thời mức chi tiêu vào kho hàng của công ty kinh doanh cũng tăng lên. Nghĩa là GDP của nền kinh tế tăng. Nếu sau này hàng bán ra? Lúc này cũng giống như trường hợp ở trên "bán hàng đã qua sử dụng." GDP không thay đổi ở giao dịch cuối này.
Hàng hóa trung gian và giá trị gia tăng. Nói chung hàng hóa có thể trải qua các giai đoạn sản xuất trung gian, tức là nguyên liệu ban đầu được sơ chế thành hàng hóa trung gian, rồi lại bán tiếp cho một công ty khác để xử lý tới thành phẩm. Nguyên tắc là GDP chỉ tính tới giá trị của hàng hóa cuối cùng. Ví dụ, bánh mỳ pâté sản xuất ra ở chợ Hàng Da, Hà Nội thì tính vào GDP, nhưng miếng pâté thì không được tính nữa, vì nó đã nằm trong cái bánh mỳ ở dạng sản phẩm cuối cùng rồi. Một cách tính GDP là lấy tổng cộng tất cả các giá trị gia tăng nằm trong các công đoạn khác nhau của sản xuất. Trong chỉnh thể một nền kinh tế, tổng cộng tất cả các phân khúc giá trị gia tăng sẽ bằng tổng giá trị các hàng hóa và dịch vụ cuối cùng sản xuất ra.
Bất động sản nhà ở và giá trị quy đổi. Hầu hết hàng hóa và dịch vụ đều có thể có thị giá để tính mức đóng góp vào GDP. Nhưng một số khác thì không mấy khi được giao dịch trên thị trường. Người ta buộc phải dùng một loại giá trị quy đổi để thống kê. Điều này đặc biệt quan trọng đối với bất động sản nhà ở. Một người thuê nhà trả tiền thuê, và tạo thu nhập cho người sở hữu nhà. Tiền thuê đó là một phần của GDP. Nhưng nhiều người sống trong nhà của mình. Dù người ta có thể không trả tiền thuê, nhưng vẫn có dịch vụ tự cung cấp về nhà ở, tương đương với một mức tiền thuê người khác phải trả nào đó. GDP tính cả "tiền thuê nhà" mà người sở hữu nhà "tự trả" cho mình. (Thực tế thì không có giao dịch trả tiền đó). Để thống nhất thì việc quy đổi giá trị này cũng cần nguyên tắc. Các giá trị GDP khác cũng cần quy đổi là dịch vụ công của xã hội như cảnh sát, chữa cháy, dịch vụ công của các chính khách (ví dụ ở Quốc Hội)...
Về nguyên tắc, GDP loại trừ tất cả các quy đổi về giá trị tạo ra của "nền kinh tế ngầm." Nền kinh tế ngầm là một phần của mọi nền kinh tế quốc gia, nhưng được che dấu, không khai báo, hoặc nhằm mục đích trốn thuế (ví dụ, kinh doanh bất động sản không khai báo) hoặc là hoạt động đó bị pháp luật cấm hoàn toàn (ví dụ, buôn bán ma túy).