Các gia đình chuyển tới những vùng đất tốt hơn vào năm 1937 để tránh hiện tượng “Cơn bão Đen” (ASSOCIATED PRESS)
Seccora Jaimes, sống tại thành phố MERCED, California, biết rằng cô không sống ở vùng đất của cơ hội. Quê hương cô là một trong những nơi có tỷ lệ thất nghiệp cao nhất cả nước, ở mức 9,1%. Jaimes, 34 tuổi, gần đây đã bị sa thải khỏi trường dạy làm đẹp nơi cô dạy môn thẩm mỹ và vẫn chưa tìm được công việc khác. Con gái cô, 17 tuổi, muốn gia đình chuyển đến Los Angeles để có thể theo học một trong những học viện cảnh sát hàng đầu quốc gia. Chồng của Jaimes, người làm việc trong ngành lưu kho, sẽ có thể kiếm được nhiều tiền hơn ở Los Angeles, theo như Jaimes nói. Nhưng có một điều đang ngăn họ lại: Chi phí nhà ở. “Tôi không biết liệu mình có thể tìm thấy một nơi nào đó ngoài kia mà phù hợp với chúng tôi hay không để chúng tôi có thể bắt đầu làm bất kỳ công việc nào và vẫn có cuộc sống ổn định”, cô ấy nói với tôi. Quả thực, giá thuê trung bình cho một căn hộ hai phòng ngủ ở Merced, California’s Central Valley (Thung lũng Trung tâm của California) là 750$. Ở Los Angeles, cái giá đó là 2.710$.
Nước Mỹ đã từng là điểm đến chung của những gia đình đang di cư và những con người đang đi tìm những cơ hội lớn. Trong thời kỳ Gold Rush (Sốt vàng), thời kỳ suy thoái và mở rộng sau chiến tranh, hàng triệu người Mỹ đã rời bỏ quê hương để đến những nơi mà họ có thể kiếm được nhiều tiền hơn và lo cho con cái họ một cuộc sống tốt hơn. Tuy nhiên, tính di động đã giảm trong những năm gần đây. Trong khi 3,6% dân số chuyển đến bang khác trong 2 năm 1952 và 1953 thì con số đó đã giảm xuống còn 2,7% giữa hai năm 1992 và 1993, giảm xuống còn 1,5% từ năm 2015 đến 2016 (Tỷ lệ của những người thay đổi chỗ ở, kể cả thay đổi trong cùng một hạt, cũng đã giảm, từ 20% trong năm 1947 xuống còn 11,2% tại thời điểm hiện tại.)
Tất nhiên, vấn đề không chỉ nằm ở việc “chuyển chỗ ở”, đó còn là việc họ di chuyển sang một số khu vực đang phát triển cụ thể. Chẳng hạn, vào năm 1900, khi miền Trung Tây có rất nhiều công việc đồng áng, người ta bắt đầu di chuyển đến đó. Các tiểu bang như Iowa và Missouri đã đông dân hơn California. Theo những nghiên cứu của Leah Platt Boustan, một nhà kinh tế học tại đại học Princeton, những người đàn ông da đen chuyển tới miền Bắc từ miền Nam đã kiếm được nhiều hơn những người ở lại ít nhất 100%. Ngoài ra, trong phần lớn thế kỷ 20, cả những người lao công lẫn luật sư, khi sống ở tri-state area (khu vực ba bang) bao gồm New York, New Jersey và Connecticut, đều có thể kiếm được nhiều tiền hơn so với khi sống ở Deep South. Vì vậy, rất nhiều người đã thay đổi chỗ ở, theo như Peter Ganong, một nhà kinh tế học tại Đại học Chicago. Khi nguồn cung lao động giảm đi ở các khu vực mà họ rời đi, tiền lương ở đó sẽ tăng lên và ở các khu vực mà họ chuyển đến, tiền lương sẽ giảm do nguồn cung lao động tăng lên. Kết quả là, trong hơn 100 năm, thu nhập trung bình ở các khu vực khác nhau ngày càng gần nhau hơn, điều mà các nhà kinh tế gọi là sự hội tụ thu nhập khu vực. Tiền lương ở các thành phố nghèo tăng nhanh hơn 1,4% so với các thành phố giàu hơn trong phần lớn thế kỷ 20, theo như Elisa Giannnone, một nghiên cứu sinh hậu tiến sĩ tại đại học Princeton.
Nhưng trong 30 năm qua, sự hội tụ thu nhập khu vực đó đã chậm lại. Các nhà kinh tế nói rằng điều đó đang xảy ra do sự di cư ròng - xu hướng khi số lượng lớn dân cư di chuyển đến một địa điểm cụ thể - đang suy yếu, điều đó có nghĩa là nguồn cung lao động không tăng đủ nhanh ở các khu vực giàu có để kéo mức lương xuống, và không giảm đủ nhanh trong các khu vực nghèo để kéo mức lương lên. Tại sao lại thế? Tại sao mọi người ngừng di cư? Các nhà kinh tế học tin rằng lí do đó là, cho dù có những thành phố kinh tế sôi động có những mức lương tốt như New York và San Francisco, giá nhà đất ở những thành phố này lại cao đến mức vượt xa bất kỳ khoản thu nhập nào mà một người có thể kiếm được. Do đó, các thành phố mà người dân có thu nhập cao vẫn hấp dẫn rất nhiều người lao động, nhưng chỉ những người có tay nghề cao, những người có thể kiếm được mức lương đủ cao để việc thay đổi chỗ ở là xứng đáng. Người lao động có thu nhập thấp sẽ dành phần lớn thu nhập của họ cho tiền nhà nếu họ di chuyển và vì vậy nên họ ở lại.
Đây là kết luận của Ganong và Daniel Shoag, một giáo sư tại Đại học Harvard và Đại học Case Western Reserve trong một bài viết gần đây. Họ thấy rằng, mặc dù những người lao công vẫn kiếm được nhiều tiền hơn ở khu vực ba bang so với khu vực Deep South, nhưng việc di chuyển không còn mang lại một cơ hội rõ ràng vì chi phí sinh hoạt ở New York đã tăng quá cao. Những người lao công ở khu vực New York hiện chi trung bình 52% thu nhập của họ cho nhà ở, trong khi những luật sư chỉ dành 21% thu nhập của họ cho tiền thuê nhà. Nghiên cứu của họ phát hiện ra rằng, vì những yếu tố này, lần đầu tiên trong lịch sử nước Mỹ, các mô hình di cư của các hộ gia đình có thu nhập thấp bắt đầu khác xa khỏi các mô hình di cư cho các gia đình có thu nhập cao. Những người lao động có kỹ năng cao vẫn đang di chuyển đến những khu vực mang lại cho họ thu nhập cao. Tuy nhiên, ngày nay, những người lao động có kỹ năng thấp đang rời khỏi những nơi có mức lương trung bình cao.
Điều này có ảnh hưởng to lớn đối với toàn bộ đất nước, dẫn đến sự phân tầng giai cấp xã hội của nước Mỹ, trong đó những người giàu có và lành nghề sống ở một số thành phố giàu có và tiện nghi còn những người thu nhập thấp đang ngày càng bị mắc kẹt ở những nơi có ít cơ hội. Tiến sĩ Ganong từng nói với tôi: “Giấc mơ Mỹ, về cốt lõi, là những người đang tìm kiếm cơ hội kinh tế có thể nắm bắt và với tới cơ hội đó. Điều đó bị nghi ngờ khi những nơi có cơ hội kinh tế cũng có giá nhà ở đắt đỏ đến mức điên rồ.”
Tôi đã nói chuyện với một người phụ nữ tên Veronica Cantu, người vừa rời San Jose, nơi cô ấy kiếm được 26 USD/h với tư cách là phụ tá chăm sóc sức khỏe tại nhà, để chuyển đến Merced, nơi mà tiền lương mỗi giờ của cô ấy là 10,65 USD tính đến khi cô ấy mất việc vào tháng Chín. Sự khác biệt về tiền thuê nhà và chất lượng cuộc sống đã khiến cho việc di chuyển trở nên xứng đáng mặc dù phải nhận mức lương thấp hơn, Veronica nói. Gia đình cô đã trả 1700 USD/tháng cho căn hộ hai tầng, ba phòng ngủ ở thị trấn Morgan Hill gần Thung lũng Silicon. Ở Merced, họ đang trả 800USD/tháng cho một căn nhà bốn phòng ngủ. “Tôi nghĩ là, đối với chúng tôi, tiền không phải là thứ lớn nhất cần theo đuổi”, cô ấy nói và giải thích động lực của mình khi bỏ lại Thung lũng Silicon phía sau.
Tất nhiên, các thành phố có thu nhập cao luôn có giá nhà đất cao hơn các khu vực thu nhập thấp. Tuy nhiên, giá cả ở một số khu vực đã tăng cao lên rất nhiều trong những thập kỷ gần đây, đủ để bù đắp mức lương cao hơn tương đối của những cư dân có tay nghề thấp. Mặc dù dữ liệu điều tra dân số trong lịch sử không tồn tại đối với giá trị nhà ở ở cấp thành phố, nhưng có dữ liệu cho thấy sự chênh lệch ngày càng tăng giữa các bang. Từ năm 1940 đến 1980, trung bình, giá nhà ở California chỉ cao hơn 35% so với phần còn lại của đất nước, mặc dù hàng triệu người đã đổ về tiểu bang này, theo một bài báo khác gần đây của các nhà kinh tế học Kyle Herkenhoff, Lee Ohanian và Edward Prescott. Tuy nhiên, đến năm 1990, giá nhà ở California cao hơn 262% so với phần còn lại của đất nước.
Điều gì đã thay đổi? Theo Tiến sĩ Ganong, lý do ở đây là bởi một số thành phố đã thêm các quy định liên quan đến sự phát triển, làm chậm lại việc xây dựng những công trình mới. Tiến sĩ Ganong giải thích rằng: “Ngày trước, khi càng nhiều người chuyển đến một nơi cụ thể thì càng có nhiều nhà được xây tại nơi đó. Bây giờ, chúng ta không xây thêm nhà mà thay vào đó, người nghèo di chuyển đi nơi khác”. Ganong và Shoag phát hiện ra rằng, những nơi mà thuật ngữ “ sử dụng đất đai” trở nên ngày càng phổ biến hơn trong các vụ kiện tối cao và các vụ phúc thẩm của bang - một dấu hiệu khi thành phố thực hiện các chiến lược mới gây tranh cãi để hạn chế việc xây dựng, và những chiến lược ấy sau đó sẽ bị kiện tụng - là những nơi có sự gia tăng lớn nhất về giá nhà đất.
Những sự hạn chế việc xây dựng này rất đa dạng - họ có thể tăng thời gian cần thiết để có được giấy phép xây dựng, bắt nhà ở phải có một chỗ riêng dành cho việc để xe, hoặc đơn giản là hạn chế số lượng công trình có thể được xây dựng trên một mảnh đất nhất định. Chúng đều làm cho chi phí xây dựng đắt hơn và hạn chế số lượng đơn vị nhà ở có thể được xây dựng. Những sự hạn chế này là một hiện tượng còn khá mới, kết quả của thứ mà Ed Glaeser, một nhà kinh tế học tại Harvard, gọi là một “cuộc cách mạng về quyền sở hữu” từ những năm 1960, khi mà các chủ nhà ngày càng phản đối sự phát triển ở khu vực xung quanh họ và thông qua các điều lệ nhằm hạn chế sự tăng trưởng.
Những hạn chế này có thể không quan trọng trong vài thập kỷ trước, khi nhiều thành phố trên khắp nước Mỹ cung cấp cơ hội việc làm tốt cho mọi người tại mọi mức thu nhập. Tuy nhiên, hai thế lực song sinh là toàn cầu hóa và tự động hóa đã thay đổi đáng kể sự pha trộn của các công việc có sẵn, tập trung sự tăng trưởng kinh tế ở một số thành phố. Các thành phố như New York, San Francisco và San Jose, nơi có một lượng lớn người lao động có giáo dục và các công ty sáng tạo, đã trải qua sự tăng trưởng mạnh nhất về việc làm và tiền lương trong những thập kỷ gần đây. Năm 1979, mức lương trung bình ở San Francisco cao hơn 30% so với mức lương trung bình ở Montgomery, Alabama, theo dữ liệu điều tra dân số. Ngày nay, nó cao hơn 104 %. Những thành phố năng động này thường hay có một số lĩnh vực tăng trưởng cực mạnh, như công nghệ hoặc truyền thông hoặc tài chính, và các lĩnh vực đó thúc đẩy sự tăng trưởng của toàn bộ nền kinh tế. Theo Enrico Moretti, một nhà kinh tế học tại Đại học Berkeley, mỗi công việc được trả lương cao mới trong “lĩnh vực đổi mới” , theo như cách ông ấy gọi, tạo ra năm công việc mới trong các ngành công nghiệp khác, trong đó có nhiều công việc dành cho người lao động có tay nghề thấp. Tất cả các công nhân đều làm tốt hơn trong các thành phố năng động này, Moretti nói. Tuy nhiên, những nơi này cũng là những nơi đã áp dụng các chính sách sử dụng đất hạn chế nhất. “Thứ đã thay đổi là việc những nơi đang là động lực tăng trưởng về mặt công việc được trả lương cao bây giờ ít được chào đón hơn”, ông ấy nói với tôi.
Bang Texas là một ví dụ về việc khi nơi ở có giá cả phải chăng thì mọi người sẽ di chuyển đến. Tiểu bang này đã vô cùng tuân thủ luật quy hoạch và cho phép nhiều nhà ở được xây dựng hơn so với các bang như California và New York. Do đó, bang Texas đã có thêm nhiều người nhất trên toàn quốc trong giai đoạn 2015-2016. Con số đó là gần nửa triệu người, và các thành phố như Austin và Dallas tiếp tục phát triển về mặt dân số.
Bất kể chi phí nhà ở, có những lý do khiến mọi người không di chuyển đến các khu vực có cơ hội cao. Tôi từng nói chuyện với một người phụ nữ ở Merced tên Mary Kelly, người từng làm trợ lý điều dưỡng ở Eureka, California, nơi cô ấy nói rằng cô ấy có thể làm việc nhiều giờ hơn ở nhà và có nhà ở miễn phí thông qua sếp của mình. Cô ấy kiếm được nhiều tiền, nhưng cô nhớ con gái và cháu của mình. Chính vì thế, cô quyết định trở về nhà. Mọi người tự đưa ra quyết định về nơi họ muốn sống và lý do đằng sau quyết định đó. Vấn đề là, chi phí nhà ở quá cao đồng nghĩa với việc họ không thể kiếm đủ tiền ở những khu vực có cơ hội cao để khiến việc bỏ lại phía sau gia đình và bạn bè là xứng đáng.
Động lực này có hại cho mỗi người dân và cho toàn bộ nền kinh tế. Một số khu vực nhất định có năng suất cao hơn các khu vực khác, và đóng góp nhiều hơn cho sự tăng trưởng kinh tế. Những thành phố ấy thu hút được càng nhiều người thì sự đóng góp vào tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của chúng càng lớn. Tôi đã nói chuyện với một người đàn ông tên Zach Morbeck, người đã chuyển đến sống ở khu vực vịnh San Francisco, nơi anh ta kiếm được 29 đô la mỗi giờ từ công việc tại một sân golf, nhiều hơn gấp đôi con số 14 đô la một giờ anh ta kiếm được tại quê nhà anh, Wisconsin. Anh ấy đã lên kế hoạch mua một chiếc xe hơi và đầu tư khoản tiền thưởng của mình vào giáo dục. Những khoản tiền này đều đóng góp cho nền kinh tế. Điều này chỉ có thể xảy ra bởi tiền thuê nhà của Morbeck bằng với số tiền thuê nhà ở Wisconsin. Hiện tại, anh ta sống với những người bạn cùng phòng, thay vì sống một mình trong căn hộ hai phòng ngủ, một sự đánh đổi mà nhiều người sẽ không sẵn sàng thực hiện.
Giá bất động sản cao tại các thành phố đang phát triển bùng nổ cũng ảnh hưởng xấu đến việc kinh doanh. Khi có quy định đất đai trên đất thổ cư, thường cũng sẽ có quy định về đất thương mại. Điều này khiến cho chi phí thành lập doanh nghiệp mới hoặc chi phí đầu tư vào các tòa nhà thương mại hoặc nhà máy trở nên rất đắt đỏ đối với các công ty. Điều này rất tốt cho nền kinh tế nếu các công ty cạnh tranh nằm gần nhau. Các nhà kinh tế học gọi đó là sự kết tụ và phát hiện ra rằng, các công ty đó học hỏi lẫn nhau, giúp nhau làm việc hiệu quả hơn. Chẳng hạn, những nơi như Thung lũng Silicon và Tuyến đường 128 của Massachusetts, được biết đến như là những hành lang công nghệ. Danh tiếng của chúng sau đó thu hút nhiều công ty tương tự đến đó và những người lao động phù hợp nhất với công việc. Tuy nhiên, các doanh nghiệp ngày càng không đủ khả năng để đặt trụ sở gần các điểm nóng này và bỏ lỡ cơ hội. Nếu họ di chuyển đi nơi khác, họ có thể không tìm được nhóm người làm phù hợp hoặc có thể không kết nối được với các chuỗi cung ứng tương tự. “Khi một bang như California đưa ra rất nhiều quy định về việc sử dụng đất, chúng sẽ làm giảm hoạt động kinh tế và công việc trong bang”, ông Oh Ohanian, giáo sư kinh tế của UCLA, nói với tôi. “Tuy nhiên, họ không chỉ tự bắn vào bàn chân mình, họ còn bắn vào bàn chân của cả đất nước. Ông ước tính rằng việc đưa luật sử dụng đất của chỉ riêng California và New York trở lại như năm 1980 sẽ làm tăng năng suất cả nước lên 7% và mức tiêu thụ toàn quốc lên 5%. Một bài báo của Moretti và Chang-Tai Hsieh của Đại học Chicago đã phát hiện ra rằng, việc giảm bớt các quy định về nhà ở tại San Francisco, New York và San Jose xuống mức trung bình của Hoa Kỳ sẽ tăng GDP thêm 9,5%.
Nếu như giá nhà ở tại California thấp hơn thì những người đã từng phải di cư bởi sự tự động hóa và toàn cầu hóa ở Vành đai Rust và miền Nam đã có thể di cư đến những nơi có những cơ hội tốt hơn. Việc kêu gọi một Đạo luật Homestead mới để trợ cấp chi phí di chuyển cho những người muốn chuyển từ vùng kinh tế đình trệ sang những khu vực có việc làm đã không tính đến vấn đề giá nhà đất cao mà những người lao động có tay nghề thấp sẽ gặp phải ngay cả khi họ đã được giúp đỡ trong việc di cư.
Các nhà kinh tế cho rằng, giải pháp để đảo ngược các xu hướng này rất rõ ràng: Xây dựng thêm nhà ở tại các khu vực có cơ hội cao. Tuy nhiên, trên thực tế, việc thực hiện điều này là một việc đầy thách thức. Một số công ty đã tự mình cung cấp nhà ở cho lực lượng lao động của họ, ví dụ như Google đang chi 30 triệu đô la cho các ngôi nhà mô-đun cho một số nhân viên. Tuy nhiên,những nỗ lực cá nhân sẽ không tạo ra được nhiều lợi ích trong việc cung cấp nhà ở. Thay vào đó, các thành phố cần đảo ngược một số quy định nghiêm ngặt nhất về phát triển. Đây sẽ là một nhiệm vụ khó khăn, nếu không muốn nói là không thể. Một số bang, như Massachusetts, có các quy định cho phép các nhà đầu tư đi vòng qua các quy định trong các khu vực có một vài căn nhà ở giá rẻ, như tôi đã từng viết trước đây. Tuy nhiên, việc thi hành một chính sách ở cấp quốc gia như vậy sẽ là bất khả thi. Vấn đề là các chủ nhà hiện tại muốn giá ở mức cao để họ có thể bán với giá cao hơn khi mua. Họ phản đối việc xây dựng những ngôi nhà mới và chống lại những thay đổi đối với việc phân vùng. Thông qua nhiều chính sách, bao gồm cả khấu trừ lãi suất thế chấp, Mỹ từ lâu đã khuyến khích công dân sử dụng nhà ở làm nơi cất giữ của cải. Hóa ra, hành động này có thể gây hại cho những người khác.